باز گشتن به قصّه دقوقى 

نشانه های عشق وعاشقی

عاشق، روی قلبش راه می‏رود

 سافرتمَدیً فی خافقیه : دو خافق یا خافقین در لغت مشرق و مغرب. (دو اُفُقِ شرقى و غربى.) (مدت‏ها در سراسر زمین در گردش بودم.) بعض شارحان «خافقین» را سیر روحانى و جسمانى گرفته‏اند.

ماه: یعنی محبوب ، استعاره از واصل شدن به حق است و دیدار جلوه پروردگار.

دنگ: ناهشیار.

بر دل رفتن: تعبیرى است از سیر عاشقانه که در چنین سیرى سالک به جسم توجهى نداردو به چیزی می اندیشد که دل در پی آن است .

رفتن ارواح: یعنی سیر ارواح به سوی عالم غیب و معرفت حق.

زنطفه تا به عقل: یعنی سیر روح همان طور است که سیر تو از حالت نطفه تا یک مرد عاقل وبالغ شدن.

دور و دیر: کنایه از زمان و مکان.

مشتاق وار: یعنی مشتاق مشاهدهْ عالم غیب و لقای حق، که دقوقی جلوهْ آن را در صورت بشری آرزو دارد. قُلزُم: نام دریاى سرخ است و این نام را به خاطر بندرى که به همین نام در کنار آن بوده است به دریا داده‏اند. و در این بیت مقصود مرد کامل و روحانى است که ظاهرش چون دیگر مردمان است، محدود به اندام و درونش بى‏انتها.

قلزم در قطره: یعنی تجلی حق در صورت این جهانی.

آفتاب در ذره: همین معناست یعنی تجلی حق در صورت این جهانی.

به گام: یعنی پیاده.

مولانا از زبان دقوقی می گوید: به مثابهْ یک عاشق ماه‏ها و سال‌ها از عشق ماه حقیقت سفر کردم، درحالی‌که از رنج راه خبر نداشتم و از جوار الهی حیران و سرگشته بودم. تو به مجروحیت پاهای من نگاه نکن که چگونه روی زمین می‏رود، زیرا یقیناً عاشق، روی قلبش راه می‏رود. دلی که مست معشوق است از نزدیکی و دوری منزل معشوق چه خبر دارد؟ آری، روح هم راه می‏رود اما راه رفتن آن نوعی دیگر است. «رفتن ارواح»، یعنی سیر ارواح به سوی عالم غیب و معرفت حق. سیر روح مثل سیر تو از حالت نطفه تا یک مرد عاقل و بالغ است. این سیر تکاملی، نقل و انتقال ظاهری و توقف در این منزل و آن منزل ندارد. «سیر جان»، به سوی عالم معنا که با معیارهای عالم ظاهر توصیف نمی‏‏پذیرد؛ اگر چه به ظاهر نیز دارای زندگی و حرکتی است.